حضرت موسی (ع)

موسی (به عبری: מֹשֶׁה با تلفظ: مُشِه) (به عربی: موسیٰ) بزرگ‌ترین پیامبر نزد یهودیان و یکی از پیامبران بزرگ نزد مسیحیان، مسلمانان، بهائیان و تعدادی دیگر از ادیان ابراهیمی است که نوشتن پنج کتاب اول (موسوم به تورات) کتاب مقدس به او منسوب است. 

موسی را از هفتمین نسل ابراهیم دانسته‌اند. او در خانواده‌ای از بنی‌اسرائیل، در مصر زاده شد. پدرش عمران و مادرش یوکابد نام داشتند. او یک برادر بزرگ‌تر از خودش به‌نام هارون و نیز یک خواهر بزرگ‌تر به‌نام میریام (کُلثُم) داشته‌است.

بنابر روایت تورات و قرآن، هنگامی که موسی متولد می‌شود، از آنجا که فرعون می‌ترسید توسط بنی‌اسرائیل کشته شود، دستور داد تمام پسران آن‌ها را بکشند. خداوند به مادر موسی الهام می‌کند که کودک را در سبدی انداخته و به رودخانه اندازد. همسر فرعون او را از آب می‌گیرد و همسرش را راضی می‌کند تا کودک را به فرزندی بپذیرند. موسی در دربار فرعون بزرگ می‌شود و هنگامی که به سن جوانی می‌رسد، با عقاید فرعون شروع به مخالفت می‌کند. یک‌بار او به جرم کشتن غیرعمد یک قبطی، تحت تعقیب فرعونیان قرار می‌گیرد و به‌ناچار به شهر مدین می‌گریزد. در آن‌جا هشت سال به کاهن مدین که بنا به روایت مسلمانان، شعیب نام داشت، خدمت می‌کند. آن‌گاه باصفورا، دختر شعیب ازدواج می‌کند. بنا به اعتقاد یهودیان^{[نیازمند منبع]}، مسیحیان^{[نیازمند منبع]}، مسلمانان^[۵] در بازگشت از مدین، به موسی از سوی خدا وحی شد و او به پیامبری بنی اسرائیل برگزیده شد. موسی به همراهی برادرش، هارون به نزد فرعون می‌رود و او را به یکتاپرستی فرامی‌خواند. موسی سه سال از هارون کوچکتر بود و در زمان سخن گفتن با فرعون در مصر هشتاد سال داشت،^[۶] هم چنین موسی بنی اسرائیل را در خروج از مصر رهبری کرد. بنا به اعتقاد یهود، ده فرمان، در کوه طور به موسی الهام شد که پایه‌های شریعت قوم یهود را تشکیل می‌دهد. موسی در نزد مسلمانان به کلیم‌الله مشهور است و یکی از پنج پیامبر اولوالعزم به‌شمار می‌آید. بر اساس روایت تورات، موسی در زمان وفات صد و بیست سال داشت

نام موسی را همسر فرعون انتخاب کرده‌است: «او را به فرزندی خود برگزید و نامش را موسی گذاشت.» این نام مصری یا عبری است. اگر ریشه آن را مصری در نظر بگیریم، با توجه به «میس» به معنای «متولد شدن» و «مس» به معنای «یک پسر»، می‌توان این‌گونه نوشت: «او را به فرزندی خود برگزید و نامش را پسر گذاشت.» اما، باید نام موسی ریشه‌ای الهی داشته باشد، و بنابراین نام او شامل نام یکی از خدایان مصری بوده‌است. اگر این نام از ریشه‌ای عبری باشد، با فعل «بیرون کشیدن» در ارتباط خواهد بود. همسر فرعون می‌گوید، «من او را از آب بیرون کشیدم («ماشا»).» این موضوع احتمالاً به روی آب آمدن موسی در مدین یا نقش او در نجات بنی اسرائیل در دریای سرخ مربوط می‌شود. بیشتر دانش‌پژوهان با مصری بودن این نام موافقند و معتقدند که ریشه عبری تفسیر بعدی است

در میان یهودیان امروزی موسی به عنوان «قانون‌گذار اسرائیل» شناخته می‌شود، و قوانین فراوانی را در قالب ۴ کتاب ابلاغ کرده‌است. اولین کتاب، کتاب میثاق، در سفر خروج ۱۹–۲۴ است، خداوند قوانین این کتاب را در پایه سینا بیان کرده‌است. درون میثاق، ده فرمان (سفر خروج ۲۰: ۱–۱۷) و کتاب میثاق (سفر خروج ۲۰: ۳۳–۲۳: ۱۹) قرار دارند. کتاب سفر لاویان شامل بدنه دوم قوانین می‌شود، کتاب سفر اعداد نیز با مجموعه‌ای دیگر از قوانین و سفر تثنیه با مجموعه‌ای دیگر آغاز می‌شود.

به‌طور سنتی، موسی به عنوان نویسنده این ۴ کتاب به علاوه سفر پیدایش شناخته می‌شود، این دو با یکدیگر اولین و برترین کتاب مقدس یهودیان را با نام تورات تشکیل می‌دهند.

1- عصا:یکی از معجزات حضرت موسی(ع)، عصای حضرت بود. در حالی که ساحران به دستور فرعون،‌مارهایی را درآوردند که شروع به خزیدن کردند و مردم از بیم جان خود فرار می کردند، به موسی(ع) امر شد که آنچه در دست داری بینداز. حضرت عصای خود را انداخت به امر خداوند تبدیل به اژدهایی شد که تمام مارها و آنچه را که ساحران ایجاد کرده بودند بلعید. این اژدها آنچنان رعب و وحشتی در دل مردم ایجاد کرد که مردم از خوف جان فرار می کردند و برخی از ترس جان باختند و مردم و ساحران فهمیدند که این کار عادی نیست بلکه یک امر الهی و آسمانی است.[3]
2- ید بیضاء:ید بیضاء از جمله معجزاتی است که خداوند به موسی(ع) برای هدایت فرعون و قومش عطا فرموده است:"دستت را در گریبانت کن، تا سپید و درخشان بدون هیچ بیماری بیرون آید، و بازوی خود را از ترس جمع کن. بدان که این دو، دو برهان از سوی پروردگارت هستند برای فرعون و بزرگان قومش، که ایشان قومی نافرمان هستند".[4]
حضرت موسی(ع) برای این که معجزه خود را به فرعون و ساحران نشان دهد، دستش را از گریبان خود بیرون آورد و به ناگاه نوری مانند نور آفتاب از بین انگشتانش می درخشید که بین آسمان و زمین را روشن می کرد.[5] این معجزه ای بود که حضرت موسی(ع) به امر خداوند ارایه کرد تا فرعون و ساحران ایمان بیاورند.
3- ملخ (جراد):بعد از بلایای زیادی که بنی اسرائیل متحمّل شده بود، حضرت موسی(ع) و هارون نزد فرعون رفتند و از او رخصت مهاجرت خواستند اما فرعون اجازه نداد. بعد فرعون حضرت موسی(ع) گفت:چه کسانی می خواهند مهاجرت کنند؟موسی(ع) گفت:تمام بنی اسرائیل با زن و فرزند و هرچه دارند و قابل انتقال است مهاجرت می کنند. فرعون گفت:فقط مردان بروند و زنان، اطفان و جوانان نباید بیرون بروند.
حضرت موسی(ع) مأیوس شد و عصای خود را بر زمین زد و بادی از جانب مشرق وزیدن گرفت و ملخ های گوناگونی را به همراه آورد تا هوا تاریک شد و زمین در زیر انبوه ملخ ها ناپدید گردید.
ملخ ها هر چه را می یافتند می خوردند و نابود می کردند. مردم از ترس قحطی و هلاکت با یک دیگر به نزاع پرداختند. فرعون وقتی وضع را اینگونه دید، به هراس افتاد و به حضرت موسی(ع) گفت:من چندین بار خلاف عهد کرده ام. اینک این ملخ ها را بران و دور کن و هر کجا که می خواهی با قوم خود مسافرت کن. حضرت موسی(ع) از خداوند خواست و بادی از مغرب وزیدن گرفت و ملخ ها را برد و به دریای قلزم ریخت چنان که یک ملخ به جای باقی نماند.[6]
4- قمّل (شپش):حضرت موسی(ع) نزد فرعون رفت و گفت:اگر اجازه ندهی با قوم خود مهاجرت کنم باز حیوانات موذی بر شما مسلط می شود، و بی درنگ عصا را بر زمین زد که تمام ذرات آن به صورت شپش درآمده و از سر و صورت مردم بالا می رفتند. تمام گوسفندان و احشام پر از شپش شدند. هفت روز گذشت و مردم به ستوه آمده، به فرعون شکایت کردند. فرعون نزد موسی رفت و از او درخواست کرد که این بلا را رفع کند. حضرت موسی دعا کرد و خداوند دعای او را اجابت کرد.
5- ضفدع(قورباغه):حضرت موسی(ع) نزد فرعون رفت و از او خواست به وعدة خود مبنی بر مهاجرت بنی اسرائیل وفا کند امّا فرعون به وعدة خود وفا نکرد و با مهاجرت بنی اسرائیل مخالفت نمود. حضرت موسی عصای خود را را به رود نیل زد که قورباغه ها از رود نیل بیرون ریختند و شهر را فرا گرفته و از سر و روی مردم بالا می رفتند، به طوری که مردم به ستوه آمدند. فرعون نزد حضرت موسی رفت گفت:اگر قورباغه ها را برگردانی اجازه می دهم بنی اسرائیل را کوچ دهی. حضرت موسی دعا کرد. هفت روز طول کشید تا همة قورباغه ها از شهر به دریا ریختند و بلا مرتفع شد. امّا باز فرعون تحت تأثیر نظر ساحران به وعدة خود وفا نکرد و با مهاجرت بنی اسرائیل مخالفت نمود.[7]
6- خون (باران خون):زمانی که فرعون با مهاجرت قوم بنی اسرائیل به همراه حضرت موسی(ع) مخالفت نمود، آن حضرت، فرعون را از عذاب الهی ترساند و باران خون باریدن گرفت و ترس و وحشت همه جا حاکم شد. فرعون با دیدن عذال الهی،‌ به ظاهر با مهاجرت بنی اسرائیل موافقت نمود امّا بعد از دفع عذاب، دوباره به وعدة خود وفا نکرد.
7- شکافته شدن دریا:زمانی که حضرت موسی (ع) و قوم بنی اسرائیل از دست فرعون فرار کردند، به دریا رسیدند و فرعون در مقام بازگرداندن آن ها و انتقام گرفتن بود. راه فرار منحصر به دریا شد. خداوند به حضرت موسی(ع) خطاب کرد که عصای خود را به دریا بزن تا شکافته شود و راهی برای عبور موحدین باز کند.[8]
حضرت موسی عصای خود را به دریا زد و آب دریا شکافت و راهی عریض و خشک باز شد.
حضرت موسی (ع) و قوم بنی اسرائیل ظرف مدت کوتاهی از دریا به امر الهی عبور کردند و فرعون و همراهانش در دریا غرق شدند و به هلاکت رسیدند. فرعون دم آخر عمر وقتی به هلاکت خود یقین نمود گفت:ایمان آوردم و حال آن که وی را سودی نبخشید و در دریا غرق شد.[9]
8- کوه طور و از هم پاشیدن آن:بعد از خلاصی حضرت موسی(ع) و قومش از اسارت فرعون، آن ها زندگی نوینی را آغاز کردند و موسی(ع) از پروردگار خواهش کرد تا کتابی به او عطا کند که در پرتوش هدایت جویند.[10]
خداوند موسی را فرمان داد تا مدت سی روز بدن را پاک و پاکیزه سازد و به طور سینا رود و فرمان خدا را در کتاب که مدار احکام بنی اسرائیل باشد دریافت کند. حضرت موسی(ع) هفتاد تن از قوم خود را برگزید و همراه خویش به کوه طور برد تا بر جریان مکالمه اش با خدا و گرفتن الواح از جانب او شاهد باشند و بنی اسرائیل صدور الواح را از جانب خدا تکذیب نکنند.
چون به کوه طور رسید از جانب خدا ده شب دیگر بر آن سی شب افزوده شد. در اربعین حضرت موسی(ع) هفتاد نفر از همراهانش که به کوه طور رفته بودند، چون از مکالمة موسی(ع) با خدا آگاه شدند، از وی خواستند خدا را به ایشان نشان دهد. چون آن جماعت در خواهش خود اصرار نمودند ناچار موسی(ع) عرضه داشت:پروردگارا!خویش را به من نشان ده تا تو را بنگرم. پروردگار فرمود:هرگز مرا نخواهی دید، ولی به جانب کوه طور بنگر، پس اگر کوه بر جای ماند مرا خواهی دید. موسی به سوی کوه متوجه شد و چون تجلّی خدا در کوه آشکار شد، ناگهان کوه از هم پاشید و اجزایش از یکدیگر فرو ریخت و پایه هایش به زمین فرو رفت. موسی از هول آن منظره غش کرد و بر خاک افتاد و خداوند بر حال او رحمت کرد و او را مورد لطف و عنایت قرار داد تا به هوش آمد و به تسبیح و تکریم خدا پرداخت.[11]
موسی(ع) دید که شیوخ بنی اسرائیل که همراه او بودند گرفتار ارتعاشی شدید شده اند و از شدت آن یکی یکی جان سپردند. از این رو، در پیشگاه خدا به گریه و زاری در آمد و عرضه داشت:خدایا!اگر این هفتاد نفر زنده نشوند و بنی اسرائیل مرا به قتل ایشان متهم سازند، در جواب چه بگویم؟خداوند بر اثر تضرع و دعای حضرت موسی(ع) آن جماعت را زنده کرد تا بر آن معجزة الهی شهادت بدهند.[12]
9- طوفان:زمانی که حضرت موسی(ع) فرعون را با مهاجرت قوم بنی اسرائیل دید، دست به دعا برداشت و خداوند طوفان را نازل کرد و همه چیز و همه کس در معرض نیست و نابودی قرار گرفت و مردم دچار خوف و وحشت شدند. کار بر فرعون سخت شد و به دنبال حضرت موسی فرستاد و گفت:اجازه می دهم که قوم خود را برداری و بیرون بروی. دعا کن این بلا دفع شود. حضرت دعا کرد و طوفان دفع شد.[13]
برخی از مفسران معجزات حضرت موسی(ع) را بیشتر از نُه فقره دانسته اند. بر اساس روایتی از پیامبر اکرم(ص) تسع آیات مندرج در آیه 101 سورة اسراء نُه فرمان از سوی خداوند به موسی و قوم او بوده است.